مسجد رنگونیها



تاریخچه مسجد رنگونیها

انگلیسی ها پیش از آن که به مسجدسلیمان بروند قراردادهایی را برای اکتشاف نفت با دولت برمه (میانمار کنونی) امضا کرده و فعالیت هایی را نیز در این کشور آغاز کرده بودند. پس از آنکه خبر کشف نفت در مسجد سلیمان به گوش رسید، انگلیسی ها به فکر استفاده از تجارب برمه ای ها در این زمینه افتادند و به همین علت تعداد زیادی از کارگران و مهندسان برمه ای را برای استخراج نفت و ساخت پالایشگاه به ایران آوردند. کشور برمه در جنوب شرقی آسیا قرار داشت و دارای شباهت های آب و هوایی با شهرهای آبادان و مسجد سلیمان بود. پس از فوران نفت در مسجد سلیمان و ارزیابی کمیت و کیفیت آن توسط انگلیسی ها، آنها به فکر تاسیس پالایشگاهی برای پالایش و صدور فرآورده های نفتی افتادند. گفته می شود که الگوی پالایشگاه رانگون (یانگون کنونی)، پایتخت کشور برمه (میانمار کنونی) از سوی مهندسان انگلیسی پیشنهاد و مکان آن را هم شهر آبادان در نظر گرفتند. این مکان در کنار رود کارون قرار داشت و امکان تاسیس اسکله برای صادرات نفت در آن فراهم بود.
در سال ۱۲۹۱ خورشیدی بود که پالایشگاه آبادان در جنوب ایران آغاز به کار کرد. در آن زمان این پالایشگاه به عنوان اولین واحد تصفیه نفت ایران و مرکز عمده صدور فراورده‌های نفتی در نیمکره شرقی به شمار می رفت. با پیچیدن آوازه این پالایشگاه در جهان، آبادان به عنوان یکی از شهرهای صنعتی مطرح شد. به دنبال این شهرت هزاران تبعه هندی و پاکستانی راهی این شهر شدند تا از مزایای این دیار بهره ببرند و به کار مشغول شوند. مهم ترین نیازهای هندوها و پاکستانی ها منزل، مسجد و باشگاه بود و آنها در صدد بودند تا راهی برای برآورده کردن خواسته های شان پیدا کنند.
 کارکنان پالایشگاه رانگون، نخستین گروه برمه ای ها بودند که به آبادان آمدند. بیشتر آنها پیرو دین اسلام و سنی حَنَفی بودند؛ اما در میان آنها هندو و بودایی نیز وجود داشت. البته رانگونی ها پیش از استقرار در آبادان در مسجدسلیمان به کار و فعالیت در تاسیسات نفتی اشتغال داشتند. کم کم پاکستانی ها، بنگلادشی ها و رانگونی ها به مغزهای متفکر و کارمندان عالی رتبه فنی در پالایشگاه تبدیل شدند و از مسوولان مسجدی را طلب کردند که به محل کارشان نزدیک باشد. پس از پیگیری های متعدد، بالاخره شرکت نفت با ساخت این مسجد موافقت کرد و قطعه زمینی را به صورت رایگان به این امر اختصاص داد. در سال 1291 ساخت مسجد به دست کارگران پاکستانی پالایشگاه آبادان آغاز و به مرور بخش های آن تا سال 1299 تکمیل شد. شیخ عبدالرشید مندل صاحب و استاد عبدالحمید اسلام آبادی، از بانیان این مسجد بودند و دَرِ آن را در سال 1300 به روی مردم گشودند. بر اساس گفته های آقای اشکانی، یکی از پاکستانی های مقیم آبادان اولین متولیان مسجد مهندس علی رنگانی مشغول در کشتی سازی شیپنگ و آقای جودری بودند و بعد از آنها نیز آقای راجا و آقای قاضی کار را ادامه دادند.

هزینه ساخت مسجد به عهده خود پاکستانی های کارمند و کارگر شرکت نفت بود و رانگونی های ساکن پاکستان نیز مبلغی را برای ساخت و ساز مسجد اهدا کردند. آنها معتقد بودند که با این کار مسجد برای شان حلال و عبادت کردن در آن مباح می شود. تعمیرات، بازسازی، رسیدگی به خرابی ها، پرداخت قبوض آب و برق و سایر خدمات را نیز شرکت نفت بر عهده گرفت.
تا مدت ها این مسجد نمادی از همبستگی و گردهمایی پیروان اسلام بود و حتا اهل سنت آبادان، ایرانیان بلوچ، مسلمانان افغان، هندی، نپالی، پاکستانی، بنگلادشی، کشمیری و بنگالی در آن رفت و آمد داشتند. علاوه بر نمازهای روزانه، نمازهای جمعه، عید فطر و عید قربان و مراسم جشن مبعث پیامبر (ص) نیز در این مسجد برپا می شد و این محل به آموزش قرآن به کودکان و نوجوانان نیز اختصاص داشت. متولی مسجد شیخ عبدالرشید مندل نام داشت و شیخ قادری هندی، حاج آقا رنگونی و سپس محمد اسلم راجا امامان جماعت آن بودند.

این مسجد زیبا در زمان پهلوی نیز سرپا بود؛ اما در جنگ تحمیلی ایران و عراق آسیب های بسیاری دید و کلیه منازل مسکونی مسجد را که آسیب جدی دیده بودند، ویران و پاسگاهی در کنار مسجد دایر کرد. تقریبا نیمی از اراضی مسجد که عبارتند از: محل سکونت موذن مسجد و خانواده وی، خادم مسجد و پیش نماز مسجد.



نام پرماجرا مسجد 

نام مسجد ماندر به معنای عبادتگاه بود؛ اما آبادانی ها نام رنگونی ها را بر آن نهاده بودند. حتا پس از کاهش جمعیت رانگونی ها و استفاده هندی ها از مسجد باز هم این نام بر قوت خود باقی بود. بر اساس اظهارات آقای افضل راجا، نام مسجد در ابتدا مسجد جامع بوده و سپس آقای رنگانی نام آن را رنگانی ها گذاشته است. 

معماری و تزیینات مسجد رنگونی ها

تزیینات مسجد رنگونی‌ها نیز برگرفته از تزیینات معابد هندی است و در آن نقش و نگارهای برجسته و رنگارنگ دیده می شود. این تزیینات به گچ‌بری برهشته شبیه هستند؛ اما با سیمان انجام شده اند و می توان نام سیمان بری را بر آنها گذاشت بنای مسجد، آجری است و از ملات آهک و گل محکم در ساخت آن استفاده شده است. می گویند که سازندگان، برخی مصالح مورد نیاز برای ساخت این مسجد از جمله رنگ‌های به کار رفته در نقش و نگارها، را از هند تامین کرده و در بنا به کار برده اند.
نکته جالب توجه دیگر در تزیینات مسجد رنگونی ها استفاده از آینه در میان آنهاست که بیشتر در کاخ‌ها، مقبره ها و امامزاده های ایران به چشم می خورد. مسجد رنگونی ها چندین ستون و پنجره گنبدی شکل دارد و شکل ها و علامت ها و گل های موجود بر ستون ها همگی حالت هایی از عبادت و محبت انسان نسبت به خدا و الهیات را به نمایش می گذارند
ساخت دو تونل هوا در زیر ساختمان مسجد یکی از شگفتی های آن است که از نفوذ رطوبت زمین به پایه‌های مسجد جلوگیری می کند و در سقف مسجد چهار گنبد کوچک بر فراز این بنا خودنمایی می کنند و دو مناره نیز در کنار آنها دیده می شوند. جالب ترین نکته معماری این بنا در سقف آن نهفته است. این قسمت از مسجد تشکیل شده از: لوله‌های نفت در نقش تیرهای اصلی، ریل راه آهن در نقش تیرهای فرعی و آرماتور (میل گرد).
شگفتی دیگر سقف بنا، یکپارچگی و هماهنگی سازه در مقابل تحمل تیرهاست تا جایی که پس از اصابت خمپاره به سقف شبستان، تنها یک سوراخ حدود ۷۰ سانتی‌متری در مرکز و یک سری ترک در تیزه قوس‌ها پدید آمد و آسیب جدی دیگری مشاهده نشد.
ویژگی های خاص این اثر باعث شد تا نامش در تاریخ ۹ فروردین ماه ۱۳۷۸ با شماره ۲۲۸۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت برسد و مورد توجه بیشتری قرار گیرد. 



در پیشانی سازه نقشینه‌ای مزین به آیه بسم الله الرحمن الرحیم و عباران لااله الا الله و محمدا رسول الله به چشم می خورد و در ادامه آن نام خلفای راشدین آمده است. خلفای راشدین اصطلاحی است که مسلمانان سنی برای اشاره به افرادی که پس از مرگ محمد (ص) به خلافت رسیدند، استفاده می کنند که عبارتند از: ابوبکر، عمر، عثمان و علی (ع).

فضای درونی مسجد 

مسجد شامل دو قسمت سالن و محراب می شود. در گوشه ای از مسجد و بر روی چهارپایه چوبی، کوزه بزرگی قرار داشت که آب آشامیدنی عبادت کنندگان را در آن می ریختند. کف سالن را با موکت پوشانده و محل نمازگزاران نیز به وسیله سجاده هایی مشخص شده بود و وجود یک محراب گلگون از جمله زیبایی های دیگر مسجد رنگونی هاست. این محراب به شیوه خاصی ایجاد و با انبوهی از اشکال هندسی و نقوش اسلیمی تزیین شده است. رنگ‌های متنوع و طرح‌های دیوارهای محراب نمادی از بهشت برین هستند.

رانگونی ها سنی مذهب بودند و از مهر و تسبیح استفاده نمی کردند؛ اما در گوشه ای از مسجد طاقچه ای را جهت قرار دادن مهر و تسبیح برای نمازگزاران شیعه تعبیه کرده بودند. برخی شیعیان به دلیل نزدیکی این مسجد به محل کارشان به همراه سنی ها به اقامه نماز جماعت می پرداختند.

آداب مسجد رنگونی ها

ورود به مسجد با کفش از نظر رانگونی ها نوعی بی حرمتی به حساب می آمد. بنابراین هیچ کس حق نداشت با کفش وارد محیط مسجد شود. هیچ کس نباید در مسجد سیگار می کشید و نکته جالب آنکه زنان اجازه نداشتند وارد مسجد شوند. این امر ریشه در آداب و رسوم پاکستانی ها داشت.
مراسم عید فطر، عید قربان و میلاد حضرت محمد مصطفی (ص) از مراسمی بود که در این مسجد برگزار می شد.

یک افسانه 

بعضی از هندی های مقیم آبادان داستان جالبی را در مورد این مسجد روایت می کنند و می گویند که هفت هزار کارگر هندی در مدت یک شب این مسجد را ساخته اند. رییس سابق اداره اوقاف، جناب آقای مقدم و آقای افضل راجا (پسر محمد اسلم راجا) این گفته ها را رد می کنند و بر این باورند که محال است چنین مسجد باشکوهی با این همه ظرافت در یک شب ساخته شده باشد.